Disleksi üzerine yapılmış birçok araştırma, dislekside erken belirtilerin tanınmasının önemine değinmiştir. Erken çocukluk dönemindeki disleksi belirtilerine istinaden tasarlanacak bir destek programı ile çocuğun ileride disleksinin getirdiği kimi akademik engelleri daha kolay aşması mümkündür. Bu sebeple disleksinin erken çocukluk dönemindeki belirtilerinin aile ve öğretmenler tarafından bilinmesi önem taşır.
Disleksi belirtileri ne zaman ortaya çıkar?
Her ne kadar öğretmen veya ailelerin disleksiye dair belirtilerle ilk karşılaştıkları dönem ilköğretim olsa da disleksiye dair kimi belirtilerle okul öncesi dönemde karşılaşılabilir.
Ülkemizde okul öncesi dönem veya ilköğretim döneminin başlangıcında disleksiyi tanılayabilecek standart bir ölçüm aracı bulunmaması sebebiyle erken tanı konusunda sorunlar yaşanmaktadır. Bu sebeple okul öncesi dönem eğitimcilerinin disleksi belirtilerini iyi değerlendirerek tanıya ulaşmaları en iyi yol olarak gözükmektedir. [1]
Okul Öncesi Dönemde Disleksi Belirtileri
- Akranlarına göre konuşmada gecikme.
- Kelimelerin çıkışında kimi farklılıklar, fonolojik bozukluklar.
- Kelimeleri akranlarından daha yavaş öğrenme.
- Sayılar, haftanın günleri gibi birbiri ardına gelen dizisel unsurları anlamada güçlük.
- Şekilleri veya renkleri öğrenmede güçlük.
- Bir topu yakalamada zorlanma gibi koordinasyon güçlükleri, sakar davranışlar, düşük el-göz koordinasyonu.
- Küçük kas gelişiminde yavaşlık (kalem tutma, düğme ilikleme gibi becerilerde güçlük)
- Yönleri karıştırma, ön-arka gibi konum belirtilen kavramları anlamada güçlük.
Okul Döneminde Disleksi Belirtileri
- Harfler ve heceler arasındaki bağlantıyı kurmada gecikme.
- Kısa kelimelerin kullanımında karışıklıklar. (at-ot gibi.)
- d-b, u-n, gibi harfleri veya 6-9 gibi sayıları karıştırma, tersyüz etme, okurken veya yazarken birbirinin yerine kullanma.
- Kelimelerde çeşitli değişiklikler yapma, hecelerin veya harflerin yerlerini değiştirme.
- Soruları sözel olarak iyi cevaplama, ancak yazılı sınavlarda başarısızlık.
- İlköğretimin ortalarında beklenenden daha düşük okuma becerisi.
- Heceleme becerilerinde, dilbilgisi kurallarını öğrenmede güçlük.
- Sesli okumadan kaçınma.
- Aynı sayfada, aynı kelimeleri farklı şekilde telaffuz etme.
- Metin içerisinde atlamalı, tekrarlı okuma.
- Anlaşılmaz el yazısı, yazarken çizgi takip edememe.
Yetişkinlikte Disleksi Belirtileri
Birçok yetişkin disleksik birey okumak konusunda yetişkinlik dönemine dek, kimi stratejiler geliştirerek becerilerini iyileştirir. Ancak disleksi yaşam boyu süren bir bozukluktur. Bu sebeple disleksinin getirdiği kimi güçlükler yetişkinlik döneminde de sürer.
- Zamanla okuma becerileri gelişse de okumak için olması gerekenden yoğun bir efor sarfetme.
- Süregelen heceleme, dilbilgisi sorunları.
- Kelime hatırlamada kimi güçlükler (sıkça “dilimin ucunda” yaşama hali), bunun kimi akademik üretim süreçlerine yansımaları.
- Planlama ve organizasyon güçlükleri.
- Akıcı olmayan, endişeli konuşma.
- Konuşurken sıkça duraksama (ıııı, şey gibi duraksamalar)
Güçlü Yönler
Gereken akademik desteği aldıklarında disleksik bireylerin okul yaşamlarında başarılı olmamaları için hiçbir neden yoktur. Eğitim süreçlerinde disleksik bireylerin güçlü yönleri önplana çıkarılmalıdır.
- Yüksek öğrenme kapasitesi
- Gereken ekstra zaman sağlandığında çoktan seçmeli sınavlarda üst düzey başarı.
- Üst düzey yoğunlaşılmış bir öğrenme alanında (tıp, hukuk, ekonomi, bilim, mimarlık vs.) gözlemlenebilir mükemmellik.
- Yazım kuralları önemsenmediğinde üst düzey yazma kabiliyeti.
- Ezbere dayalı olmayan alanlarda üst düzey beceri.
- Üst düzey empati, sosyal beceriler.
- Fikirler ve hisleri açıkça anlatma yeteneği.
[1] Rose, S.J. (2009). Identifying and Teaching Children and Young People with Dyslexia and Literacy Difficulties. An independent report. (Akt: Aslan, Kübra, Özgül Öğrenme Güçlüğünün Erken Dönem Belirtileri ve Erken Müdahale Uygulamalarına Dair Derleme)
[2] http://www.webmd.com/children/tc/dyslexia-symptoms
[3] http://www.nhs.uk/Conditions/Dyslexia/Pages/Symptoms.aspx
[4] http://dyslexia.yale.edu/EDU_signs.html
