Özgül öğrenme güçlüğü (disleksi vd.) konusuna dair çalışmaların tıbba bakan yönünde, disleksinin (ve diğer öğrenme güçlüklerinin) neden kaynaklandıkları (etiyoloji) sorusu yatmaktadır.
Yazının ilerleyen kısımlarında okuyacağınız üzere, disleksinin bu tıbbi nedenleri için henüz doğrudan kanıtlar yoktur. Birçok neden için potansiyel bir neden olduğu görüşü hakimdir. Henüz disleksinin tam olarak nedeni tespit edilmemiş olmakla birlikte tüm bu nedenler bir başka bozukluğun sebebi de olabilirler.
Tıbbi gelişmeler henüz disleksinin ve diğer öğrenme güçlüklerinin nedenlerini tam olarak tespit edememiş olsa da, hali hazırda öğrenme güçlüğüne dair birçok tıbbi çalışma sürmektedir.
Bu yazımızda disleksinin potansiyel nedenleri üzerinde duracağız;
Genetik faktörler
Yapılmış birçok araştırma disleksi ve genetik arasında güçlü bir bağ olduğunu ortaya koymuştur. Özellikle tek yumurta ikizleri üzerinde yapılan çalışmalar, genetik faktörlerin disleksi nedeni olabileceği konusunda güçlü bir yaklaşımdır.
Disleksiye sahip olan bir bireyin kardeşleri arasında kimi okuma sorunlarının olma sıklığı %40 dolaylarındadır. Ancak disleksi ve kalıtım arasındaki ilişki tek ve tam bir faktör olarak ele alınamamaktadır.
Beynin fonksiyonel yapısı
Her bireyin beyin yapısı farklıdır. Bu elbette ki disleksiye sahip olan bireyler için de geçerlidir. Beyinlerinin bölümleri arasındaki yolların kurduğu etkileşim ve bağlantılar verimsiz olabilir. Birçok uzman disleksik bireylerin yaşadıkları problemlerin beyinlerinin yapılarıyla ilgili değil, beyinlerinin nasıl çalıştığıyla (fonksiyonel yapı) ilgili bir durum olduğunu düşünmektedir.
Beyin, okuma sürecinde sayfada gördüğümüz sembolleri seslere dönüştürür, ve bu sesleri birleştirerek anlamlı bir kelime elde eder. Beyinlerimizdeki kimi bölgeler dil ile ilgili becerilerden sorumludurlar. Disleksik bireylerin beyinlerinin bu bölgeleri verimli bir etkileşim içerisinde çalışamıyor olabilir.
Korpus kallosumda farklılıklar
Bilindiği üzere beyin sol ve sağ yarıküreden (hemisfer) oluşur. Bu iki hemisferin tam ortasında korpus kallosum adı verilen ve beynin yarıküreleri arasında iletişim ve etkileşimi sağlayan sinir ağları içeren yapı bulunur. Korpus kallosumdaki yapısal farklılıkların erken çocukluk döneminde tanılanacak birçok bozukluk ile ilişkilendirildiği bilinmektedir. Disleksi ile korpus kallosum yapısal farklılıkları arasındaki ilişki büyük oranda okuma eyleminin beyindeki boyutları ile açıklanmaktadır. Okuma eylemi birçok beyin bölgesinin işe koşulduğu ve bu bölgelerin yoğun etkileşimde olduğu bir işlevdir. Korpus kallosumda yer alan yapısal farklılıkların okuma esnasında aktive olan beyin alanları arasındaki etkileşimi azaltması sebebiyle disleksi nedenlerinden biri olduğu düşünülmektedir.
Beyin yarıküreleri arasındaki farklılıklar
Daha önce bahsettiğimiz üzere beyin sağ ve sol yarıküre olmak üzere iki temel bölüme ayrılabilir. Bu hemisferler de her biri belirli işlevler yürüten 4 ana bölgeye (lob) ayrılır. (Frontal, paryetal, oksipital ve temporal loblar.) Beyinde yer alan bu loblar belirli aktivitelerde rol alırlar. Beyin yarıküreleri ve/veya loblar arasındaki yapısal farklılıklar (asimetriler) disleksinin temelinde yer alan nörolojik faktörlerden birisidir.
Hamilelikte alkol-sigara ve diğer yabancı madde etkileri
Yapılmış olan birçok çalışma, gebelik sürecinde annenin alkol, sigara, ve diğer kimyasallar gibi yabancı maddelere maruz kalması ile düşük zeka kapasitesi veya öğrenme güçlüğüne sebep olması arasındaki ilişkiye işaret etmiştir.
Doğum öncesi veya doğum anı nedenleri
Doğum esnasında olağan dışı yaşanmış bir gelişme (doğum süresinin uzaması, fiziksel müdahaleler) araştırmacılar tarafından (doğrudan olmasa da) öğrenme güçlüklerinin olası bir nedeni olarak değerlendirilmektedir.
Doğum sonrası etkenler
Araştırmacıların yoğun bir şekilde üzerinde durdukları konudur. Kimi yabancı maddelere maruz kalan (örn. kurşun) çocukların kimi bilişsel süreçlerde (sözel performans, dikkat, dil işleme süreçleri) kimyasala daha düşük düzeyde maruz kalmış çocuklara göre daha düşük performans sergiledikleri gözlemlenmiştir. Birçok kimyasal madde öğrenme güçlüklerinin kaynağı konusunda dolaylı yoldan ilişkilendirilmiştir.
Doğum sonrası yabancı maddeye maruz kalmanın dışında kafa travmaları da kimi öğrenme güçlüklerinin sebebi olarak düşünülmektedir.
Bender N. William, Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyler ve Eğitimleri, Nobel Yay.
Kösem ve Bakacak, Evde ve Okulda Disleksi, Nobel Tıp Kitabevleri
https://www.understood.org/en/learning-attention-issues/child-learning-disabilities/dyslexia/dyslexia-possible-causes#slide-4
Bilimsel ve ayrıntılı bilgiler için teşekkürler Mustafa hocam…
Rica ederim Erkan bey, bu yorumlar mutluluk veriyor.
Merhaba 6 yaşında oğlumhenuz okula gitmiyor zıt kavramlarda (sıcak ,soguk-hizli ,yavaş)gibi zaman kavraminda (dün, bugün,yarın) birbirine benzeyen rakamları (6,9)insan isimlerini hatta anne ve babası da dahil çoğunlukla karıştırıyor.eger bir bilgiyi yanlış öğrenmiş ise onu düzeltmek zor hep o şekilde ezberleme de çok kötü birden ona kadar bile ezbere sayarken zorlanıyor ama aslında sayıları biliyor düz çizgi sayı veya harf çalışması tam bir kabus çok zorlanıyor ve yoruluyor dikkatini veremiyor bu kısacık bilgiler ışığında bana yardımcı olursanız çok sevinirim şimdiden çok teşekkürler