Claire Özel ve Aydoğdu Mimir (MEB Beşiktaş Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürü)
Türk Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) “disleksi” yerine çoğunlukla “Özel Öğrenme Zorlukları” terimini kullanmaktadır.
Türkiye’de “özel öğrenme zorluklarının” yaygın olarak benimsenen tanımı aşağıdadır:
Özel öğrenme güçlüğü, algısal özürler, beyin hasarı, minimal beyin işlevsizliği, disleksi ve gelişimsel afazi gibi koşulları içeren dinleme, düşünme, konuşma, okuma, yazma, heceleme ya da matematiksel hesap yapmaya ilişkin kusurlu beceride kendini gösteren, konuşma ya da yazı
dilini kullanma ya da anlamada bulunan temel psikolojik süreçlerin bir ya da daha fazlasında bir bozukluk olduğu anlamına gelmektedir. (Engelli Bireyler Eğitim Yasası’ndan alınan İngilizce tercüme (IDEA), 2004).
MEB’in disleksiyi 1997 yılında tanımasına rağmen, normların oluşturulması ve BEP’nin (Bireysel Eğitim Planları) kullanımı son birkaç yılda başlamıştır. Öğretmenler, okul danışmanları ve özel Rehabilitasyon Merkezleri ile Rehberlik ve Araştırma Merkezleri(RAM) daha fazla destek almaktadır. Ancak, sınıf öğretmenleri hala sınırlı destek almaktadır ve sınıflarında farklılaştırılmış öğretim düzenlemeleri imkânsızdır. 2009’dan beri, öğretmenler için destek sistemleri daha iyi hale gelmektedir ve onların ihtiyaçlarına hitap edecek şekilde düzenlenmektedir.
Disleksiye ilişkin birkaç birlik vardır. En bilinen birlik aslında, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (ADHD – Attention Deficit and Hyperactivity Disorder) yaşayan öğrencilerin ebeveynleri tarafından kurulmuştur. Bu birlik hem ADHD hem de öğrenme özürlerine (LD – Learning Disability) odaklanmaktadır. Bu birliğin bilgi sağlamasına, farkındalık yaratmasına ve LD hakkında kaynak geliştirmesine rağmen, çoğunlukla ADHD’ye odaklanmaktadır ve ebeveyn ve eğitimciler için bir kaynak işlevi görmektedir. Şu anda Türkiye’de mevcut olan birliklerden hiçbiri, disleksiye ilişkin hususlarda toplumda ve bu belirli öğrenme zorluğuna ilişkin olarak öğretmenlerin eğitiminde bir etki yaratacak kadar güçlü değildir.
Tanı, devlet hastaneleri ya da üniversite hastaneleri tarafından yapılmaktadır. Diğer hiçbir hastanenin bunu yapma izni yoktur. Bir sınıf öğretmeni veya okul rehber öğretmeni bir çocuğun eğitsel incelemesinin yapılmasını gerektiğini hissettiğinde, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı bir kurum olan özel eğitim rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetleri sunan Rehberlik Araştırma Merkezine okuldaki akademik ve sosyal düzeyini gösteren performans formunu sınıf öğretmeni ve okul rehber öğretmeni tarafından düzenleyerek öğrenci ve ailesiyle birlikte yönlendirir. RAM tarafından yapılan inceme gözlem ve uygulanan WISC-R IQ testinde farklılık tespit edilen bireyler tam teşekküllü devlet hastanelerinin nöroloji-psikiyatri servislerinde incelenmek üzere yönlendirilirler. Bu servislerde özel öğrenme güclüğü tıbbi tanısı alan bireye bu güçlüğün tüm vucut fonksiyonu kaybına neden olan oranı yazılarak hastane tarafından özürlü sağlık kurulu raporu düzenlenir. Çocuk Psikiyatristi, çocuk için nihai bir tıbbi tanılama yapar. Sağlık kurulu raporunu alan birey tekrar RAM’a gelerek tıbbi tanısına uygun olarak yararlanması gereken eğitsel planlaması yapılır ve birey için eğer okul çağında ise 2 rapor düzenlenir. Birincisi bireysel destek eğitim raporudur. Bu raporla birey özel eğitim alanındaki bireylere özel eğitim hizmeti sunan özel rehabilitasyon merkezlerine okul dışı zamanlarda giderek RAM tarafından belirlenen eğitim seanslarından faydalanır. Bu seansların ücreti meb tarafından eğitim veren kurumlara ödenmektedir. Birey eğitim başladıktan 1 yıl sonra rama gelerek eğitsel incelemesi yenilenir ihtiyaç duyulduğu taktirde RAM tarafından bireysel destek
raporu yenilenebilir. İkinci rapor bireyin devam ettiği okula sunulan kaynaştırma eğitimi raporudur bu raporda birey okulunda kaynaştırma eğitimine alınır bireyselleştirilmiş eğitim planı hazılanarak bu program doğrultusunda öğrenciye özel eğitim hizmeti sunulur.
Tanı için kullanılan araçlar aşağıdaki gibidir:
• IQ, dikkat sistemi, hafıza sistemi: WISC-R ve Stanford-Binet
• Okuma, yazma ve hesaplama becerileri: kelime okuma, sesbilimsel işlem becerileri ve işlem hızını değerlendirmek için son zamanlarda Türkçe’de testler geliştirilmiştir (Babür, F. N., Haznedar, B., Erdat-Çekerek, E., Erçetin, G., & Özerman, D., 2009). Bu testlerin güvenilirlik ve geçerlilik çalışmaları tamamlanmıştır, ancak diğer uzmanlarla henüz paylaşılmamıştır. Belirli nörolojik testler de üniversite ve devlet hastanelerinde kullanılmaktadır.
MEB şu anda, disleksiyi farklı bir kökeni olan zorluklardan ayırmada kullanılabilecek okul başarı testleri ve bilişsel yetenek testleri geliştirme sürecindedir. Farklı gruplar için tanı farklılığı yoktur. Şu anda, tanı yapmak için kullanılan araçlar buna imkân sağlayacak kadar kapsamlı değildir. Buna ek olarak, bilişsel yetenekleri ve okul başarısını değerlendirecek yeteri kadar araç yoktur. Göçmenler/çokdilli bireylerde disleksi tanılaması için uzmanlaşmış merkezler yoktur. Devlet hastanelerinin disleksi testleri için adaptasyonu yoktur, ancak bazı özel danışma merkezlerinin bu tarz adapte değerlendirme araçları bulunmaktadır. Bununla ilgili bilgilere erişmek kolay değildir.
Türk eğitim sisteminde bilişsel yetersizlik güçlüğü, görme ya da duyma bozukluğu olan çocuklar için ayrı okul ya da sınıflar vardır, ancak özel öğrenme zorluğu yaşayan çocuklar için ayrı hükümler yoktur. Örgün eğitim veren okullarda, kapsayıcı sınıflar giderek yaygınlaşmaktadır. Sınıf başına bir ya da iki hafif düzey zihin yetersizliği tanısı almış özürlü öğrenci bulundurma kuralı vardır. Orta derecede ve ağır düzeyde zihinsel yetersizliği bulunan öğrenciler için devlet okullarının bünyesinde özel eğitim sınıfları yada orta-ağır zihinsel yetersizlik tanısı olan çocukların 5-16 yaşa kadar devam edebilecekleri 8 yıllık eğitim veren eğitim uygulama okulları ve 16 yaş sonrası 4 yıl hizmet sunan iş eğitim okulları bulunmaktadır. Aynı şekilde otizm tanısı almış çocuklar içinde 12 yıl hizmet sunan Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri (OÇEM) bulunmaktadır.
Bazı öğretmenler sınıflarında Bireysel Eğitim Planları (BEP) geliştirme ve kullanma konusunda iyi bir eğitim alsa da, çoğu öğretmen bunları anlama ve uygulamada hala zorluk yaşamaktadır. Geçtiğimiz 3-4 yılda, sınıf öğretmenleri daha fazla hizmet içi eğitim almaktadır. Kurslar 30 saatlik eğitimden oluşmaktadır ve genellikle bir haftada tamamlanmaktadır. Belirli bir konuda daha fazla eğitim talep eden öğretmenler, istedikleri kadar eğitim oturumlarına ya da eğitim seminerlerine katılabilirler. MEB, RAM merkezi danışmanları, üniversite okutmanları ve bu alanda tanınmış uzmanlar ile eğitim sağlamaktadır. Mevzuat hususunda, özürlü insanlar için yazılan ilk mevzuat 1997 yılına dayanmaktadır. 2005 yılında, kapsamlı bir Engelliler Kanunu (Özürlüler Kanunu, no. 5378, 2005), engelli insanların haklarını korumak için onaylanmıştır. Ancak, “disleksi” terimi bu kanunda belirgin bir biçimde geçmemektedir. Engelli insanlara eşit fırsatlar sağlamayı hedeflemektedir ve istihdam, günlük yaşam, ulaşım gibi tüm boyutlarda vatandaşlık haklarını korumaktadır.
“Disleksi” terimi mevzuatın hiçbir bölümünde açıkça geçmese de, dislektik öğrencilerin sınıfta özel önlemler alma hakkını tanımlayan, devlet adına bir uzman kurulunun hazırladığı detaylı bir kararnameler bulunmaktadır. Dislektik öğrencileri sınıfta nasıl yer alacağına dair açık ifadeler bulunduran bu kararnameler öğrencilerin eğitim hakkını korumaktadır. Genel olarak sınav esnasında, disleksi tanısı konulan öğrencilere ek zaman verilir ve öğrenciler imla kontrolü için sözlük kullanabilirler. Aynı zamanda, yazılı ödevler için bilgisayar kullanabilirler ve sınıfta sesli okumadan muaf tutulabilirler.
Okulların, dislektik öğrenciler için uygun eğitim sağlaması beklenmektedir. Öğretmenlerin, çocuğun ihtiyaçlarına göre BEP hazırlaması ve bunları sınıflarında uygulaması gerekmektedir. Sınıf öğretmeni ve Devlet Rehabilitasyon Merkezlerinden bir uzman çocuğun gelişimi üzerine her ay bir rapor yazmak zorundadır. Eğer çocuğun ek yardıma ihtiyacı varsa, devlet ailenin özel danışmanlık merkezlerinden yardım almasına izin vermektedir. Devlet, çocuğun eğitimini desteklemek için ayda 12 seansa kadar ödeme yapmaktadır (8 bireysel ve 4 grup). Tüm sınıflar için okul öğretmenleri giderek bilgilendirilip disleksi açısından eğitilirken, bu eğitim düzenlemeleri tüm eğitim aşamalarında tutarlı bir şekilde uygulanmamaktadır. Yüksek öğretimde, durum önemli ölçüde değişmektedir; bazı üniversitelerin açık önlemleri varken diğerleri disleksiyi tanımamaktadır bile.
Yazı Dyslang.Eu Projesi (Avrupa Birliği - Hayatboyu Öğrenme Programı) - Modül 3'ten alınmıştır.
Merhaba 7 yasinda oglum 2 sinifa gidiyor anlama guclugu cekiyor okumaktan sıkılan satirlari atlayan kelimelri yutan bir cocuk test yaptirmak istiyorum özelde ücretler cok yuksek develet yapiyormu buntestleri yaopiyorsa nereye bas vurmaliyim
Çocuğumda disleksi tedavisi nerde yapabilirim.ben muşta ikamet etmekteyim.çocuğum da disleksinin tüm belirtileri mevcut ilkokul 3 e gidiyor.bilgi sahibi olan varsa yorum yazsın.
herhangi devlet veya üniversite hastanesindeki psikiyatri bölümüne giderek yardım alabilirsiniz
sorunuza cevap alabildinizmi
45 yaşındayim ve hayatın boyunca karşılaştığım sorunlar Disleksi göstermekte
Hangi bölüme girmem gerekir bu yaştan sonra düzelme olabilir mi tehsiz için ne yapmam gerek bilgisi olan varsa paylasirsa sevinirim
Merhaba,
1. sınıfın başlarında birşeylerin ters gittiğinin farkındaydım fakat , 1. sınıfta olur yeni başladılar öğrenmeye b’ler d’ler karışır , sayılar ters olabilir gibi gibi ertelediler.
Sonra işler kötüye gitmeye başladı: okuldan nefret eden,öğretmeninden nefret eden , birşeyler yapmaya çaba gösteren ve tüm çabasına rağmen olmuyor olmuyor sesleri kulaklarında çınlayan oğlum 7 yaşında. büyük bir yük omuzlarına binmişti. okulda ayrı bir muamele, eve geliyor evde ayrı bir muamele, şaşkına dönmüş 7 yaşında bir çocuk.Ypıyorum işte görmüyormusun anne diye kalemini sıkarak gözlerinden boncuk boncuk düşen damlalar , annesi artık sinirinden ‘az önce gösterdim bak oğlum bu s ordaki ş ‘şekerin ‘ ş’ııısı o diye ağlayan kadın.ya babası siz düşünün artık,
Özel dersler almaya başladık, evde sadece ona odaklandık ama o lanet olası b’ler hala d idi.günler salıdan cumaya,cumadan perşembeye geçiyordu, alfabeyi hala ezberleyemedik h’den sonrası yoktu bizde. Aylar desen Mevsimler birbirine girmiş oğlum iklimleri değiştirmiş.
Öğretmen yine bir okulu çıkışı yakalıyor beni: SİZİN OĞLUNUZ YAPAMIYOR! ANLAMIYOR! AKLI Bİ KARIŞ HAVADA BENİ DİNLEMİYOR ! konuştu konuştu konuştu ———dinledim dinledim dinledim hep duyduğum şeylerdi çünkü.Okul başladı daha ilk haftada senin oğlunun yazısı çok kötü dedi !!! nası ya dedim bunlar çizgi çizmiyorlarmı daha olsun çok kötü. PEKİ…..
Ama ben araştırıyorum hala ya diyorum bu çocuk disleksi olabilir.
– Yok ne alakası var diyorlar bana….
Birgün velinin birisi beni arıyor ve diyorki,
-Öğretmen bugün senin oğlanın defterini sınıf ortasında havaya kaldırıp;Eğer sizin defterinizde bu şekilde olursa YIRTARIM bu defteri demiş çocuklara…
nası yani……oturdum hüngür hüngür ağladım yavrum benim nasıl üzülmüştür…
Evet alışıktım sürekli deftere öğretmen tarafından kırmızı kalemle notlar yazılıyordu.. sürekli yaptığı o yazıdaki hatalar kırmızı kalemle çiziliyordu. evet defteri düzenli değildi atlıyordu satırları kelimeler yanlıştı harfler yanlıştı sayfanın başından başlayıp orta sayfalara yazıyordu. Hergün özenle ataçlıyordum defterini söylüyordum bak sonrası burası buraya yazacaksın okulda yazılan yazıları evde silip tekrar yazdırıyordum ah eşek kafam ah ah ah… çok hata yaptım oğlum sana çok hata yapılmasına izin verdim özür dilerim….
birgün tahtada çanakkale ile ilgili bir yazı yazılmış düşünün ay olmuş MART ..
Eve geldi. Anne kontrol ediyor . Yok ya olmaz var bişey var bukadar olmaz gördüğünü yazamazmı insan ya dedim. karman çorman herşey Kırkyıllık Çanakkale olmuş ÇNLAKLEK savaş olmuş ASVAS daha bir sürü kelime tam bir sayfa dolusu….
açtım google hem ağlıyorum hem bakıyorum okuyorum soruyorum. disleksi derneğini aradım. test yaptırın dedi.gittik yaptırdık. sizin çocuğunuz disleksi dediler . pişmanlık , vicdan azabı içim içimi yedi yemin ediyorum..
sonrası mı…
1.öğretmene koştum benim çocugum aptal değil disleksiymiş dedim.
– o neymiş dedi.
anlattım tek tek.. borüşürler, yazılar verdim nasıl davranması gerektiğini anlattım. kitaplar tavsiye ettim. rehberlikle görüştürdüm vb. şeyler.
davranışı değişti artık oğluma karşı ama iş işten geçmişti oğlum bu süreçte özgüvenini kaybetti öğretmenin onun aşağılamasından evde bizim ona karşı yapamıyorsun olmuyor sözlerimizden 4 ay pedegoga gittik . şuan şükürler olsun özgüven patlaması yaşıyor!
2.hacettepe üniv. çocuk ruh sağlığı bölümüne gidebilirsiniz. test sonucuna göre yol izleyecekler sonrasında rapor ram vb. işlemler.
3. birçok ktap okudum dislekli ile ilgili özel öğrenme güçlüğü olan çocuklarla ilgili yazılar makaleler ve ailece oğlumuza karşı davranışlarımızı düzelttik. o özel bir çocuktu ve özel davranmamız gerekiyordu. bu durumu kendisine söylemedik söylesekde anlamıcaktı .
4. okulumuzu değiştirdik öğretmenimiz değişti artık.1. sınıfı hafızamızdan sildik .
çok uzun yazdım belkide dağınık yazdımve harf hatalarım olabilir işyerinden hızlı hızlı yazmaya çalıştım belki benim gibi anneler var ise görsünler diye ama lütfen çocularınızı iyi tanıyın belkide çok zekiler farklılıklarını anlayın.ve sakın ola sakın disleksinin d ‘sini duymamış öğretmenlerin çocuğunuzu aptal durumuna sokmasına izin vermeyin aslında bu çocuklar çok duygusallar iç dünyaları çok geniş ve çok tatlılar…
Mereba kübra hanım satırlarınızı göz yaşları ile okudum.Benim kızım dada aynı sorun var ve bu gün iyice bunalmış okulda akşamliyin ağladı bu öğretmen benim yazımı niçin beğenmiyor diye içim acıdı yarın ilk işim bir hastaneden randevü alıp kızımı teste getirmek için girişide bulunmak olacak fakat çocuklarımızın bu arada kendilerine olan özgüvenlerinin tamiri nasıl olacak bilemiyorum
Merhaba, hangi ilde yaşıyorsunuz ? Ve çocuğunuzu hangi okula verdiniz ?
İyi günler dilerim
kübra hanım merhaba yaşadığınız sorunların başındayız. aynı problemleri kuvvet ve muhtemel bizde yaşayacağız. size özel bi kaç sorum olacak e mail versem bana ulaşabilirmisiniz. tuba.akbulut.tba@gmail şimdiden teşekkürler.
iyi gunler. disleksi çocuklar için öğrenmeyi kolaylastıran bazı mobil aplikasyonlardan bahsediliyor. deneyeniniz var mı? faydalı mıdır?
Sizde nasıl ulasirm
Merhaba. mustafa@mustafaozkara.net adresinden e-posta gönderebilirsiniz.
Merhaba benim 12 yaşında oğlum var disleksi den şüpheleniyorum açıkçası okumak istemiyor ders yapmak istemiyor ilk okulunu çok severek tamamladığı söylenemez benim takiplerim ile diyebilirim sürekli evde ben dersleri tekrar ettirip çalıştırdım ilk okulda b ile d harflerini karıştırma bizdede olmuştu hatta birşey okurken cümlenin sonunu genelde kendine göre bitiriyor aslında orada öyle yazmıyordu eksik okuyordu sınıftada kendini tam olarak derse vermiyor ben sınavları öncesi üniteleri baştan sona tekrar anlatıyordum arkadaşlarından geri kalmasın diye ve ayrıca arkadaş problemide çok yazıyoruz arkadaş ortamına giremiyor kendine öz güveni çok yok evdede sürekli biz anlatmaya çalışıyoruz uyum sağlamıyor sürekli zıtlaşmalar oluyor ne yapacağımı nasıl davranacağımı bilemiyorum okumayı sevdirmek için kendi istediği kitaplarıda aldım ama biraz bakıp kenara koydu açıkçası hala okumayı hiç sevmiyor birde pandemiden sonra iyice bıraktı diyebilirim bu durumda ne yapmam lazım
Merhabalar benim kızım şu an 12 yasinda bizde ayni sikintilari yasadik ilkokulda okuma güçlüğü aylar yillar haftalar gunler saatler ayiramama gibi sorunlar derste dalginlik umursamazlik ogretmenimiz tabi cildirdi cok zeki bir cocuk ama olmuyor diye ödülle gittik uzerine olmadi sonra cezalar başladı yine olmadi istanbulda aktem var oradan randevu aldim bir test yaptilar cok zeki sayisali 150 cikti disleksi tanisi kondu devlet hastanesine cok zor randevu bulduk gittik odaklanmasi icin medikinet diye bir ilac verdiler bir kez daha randevu bulduk yine ilac yazdilar birdaha yillarca randevu alamadik tedavi bu hala sinavlarda cok basarili degil surekli ben okuyorum ayrintili anlatiyorum ugrasiyorum 7 yildir boyleyiz cok yoruldum hep sevgiyle yaklasiyoruz bundan sonrasi icin ne yapabilirim artik bilemiyorum cocukken ben ayni seyleri yasadigim icin çocuğum buyurken kendi tecrubelerimden cok faydalandim gelecek zor hayat cok mesakkatli hepimize kolay gelsin
Aynı şeyleri biz de yaşadık. Şimdi 2 senedir gidiyor rehabilitasyona. Ama o ilkokul öğretmeninin “Mert numara yapıyor, işine gelmiyor” demesi yok mu ahh…
Ve güzel insan Alanya Kestel Ayhan Şahenk İlkokulunda bizi yönlendiren, yardımcı olan, fark eden Dilek öğretmenim ellerinizden öpüyorum. Büyüksünüz hocam. Siz çok yaşayın.
Merhaba çocuk piskatristi bakıyor devlet yada üniversite özeller de test yapılmıyor piskatrist yönlendiriyor testlere tabi tutuluyor ayku ya bakılıyor /40 oranında ise öğrenme güçlüğü ram rehberlik araştırma merkezi ne doktorun verdiği testleri onaylatmaniz gerekiyor devlet ücretsiz haftada 2 saat özel eğitim veriyor rehabilitasyon merkezi lerinde okulda bir çok ayrıcalıklı hizmet veriliyor bu. Biraz okulların duyarlı davranması ikede alakalı